Neoplatonizm –
filozofia
powstała w
III wieku
n.e. w
Aleksandrii
pod wpływem myśli
Platona
oraz pogańskiej myśli religijnej.
Geneza i przedstawiciele
Najwybitniejszym przedstawicielem neoplatonizmu był
Plotyn
, który wyłożył swoje poglądy w rozprawach, zebranych następnie w Enneady. Był on początkowo
platonikiem
, ale przeszedł do budowania własnej teorii bytu, odmiennej od platońskiej. Oprócz Platona inspirowała go myśl
pitagorejczyków
,
stoików
, ale zwłaszcza
Filona z Aleksandrii
. Filozofia Plotyna została dobrze przyjęta przez elity podupadającego
starożytnego Rzymu
. Uczniem Plotyna był m.in. cesarz
Galien
. Neoplatonizm wyłonił z siebie sześć szkół:
-
szkoła aleksandryjska
, twórcą szkoły był prekursor neoplatonizmu
Ammonios Sakkas
- szkoła rzymska, wierna Plotynowi, należał do niej m.in.
Porfiriusz
.
- szkoła syryjska, której głównym przedstawicielem był
Jamblich
.
- szkoła ateńska, której najważniejszym reprezentantem był
Proklos
.
- szkoła pergamońska z silnymi elementami religijno-mistyczno-teurgicznymi.
- druga szkoła aleksandryjska z licznymi wpływami chrześcijańskimi.
Neoplatonizm w wersji Jamblichosa i Proklosa stawał się w jeszcze większym stopniu niż u Plotyna systemem religijnym, czy też raczej filozoficznym uzasadnieniem
politeizmu
i dlatego był wspierany przez pogańskie elity starożytnego Rzymu. Porfiriusz był zaciekłym krytykiem
chrześcijaństwa
, a do myśli Jamblichosa nawiązywał cesarz
Julian Apostata
, który próbował odrodzić pogaństwo w wersji neoplatońskiej. Symbolicznym kresem tej walki i porażki neoplatonizmu była śmierć filozofki
Hypatii z Aleksandrii
, zamordowanej przez tłum podburzonych aleksandryjskich chrześcijan.
Poglądy
Neoplatonizm postrzegał świat jako hierarchię bytów, które wyłaniają się (emanują) z
absolutu
- bytu doskonałego, niepoznawalnego rozumowo, który nie jest ani duchem, ani
ideą
, ale czystą jednością. Z absolutu emanują kolejno coraz mniej doskonałe
hipostazy
:
- świat
ducha
, obejmujący dostępne rozumowi idee;
- świat
duszy
, której częścią są jednostkowe dusze ludzkie;
- świat
materii
, na której emanacja się kończy.
Światy te są wzajemnie ze sobą powiązane, dzięki czemu możemy odgadnąć ziemską przyszłość za pomocą
astrologii
i wróżb. Można też poprzez
magię
wpływać na procesy w wyżej położonych światach.
Schemat emanacyjny Plotyna był uszczegółowiony przez następnych filozofów neoplatońskich:
Jamblich
opracował szczegóły procesu emanacyjnego, do którego włączył jako nowe hipostazy
mitologicznych
bogów,
aniołów
,
demonów
i
herosów
. Do spekulacji religijnych dodano nowy wątek: zmuszania bogów za pomocą odpowiednio sprowokowanych zdarzeń do działania. Sztukę tę określano jako
teurgię
.
Neoplatonizm wywiódł nową etykę, która opiera się na myśli, że jak dusza ludzka zmuszona jest przez wcielenie, to znaczy narodziny w ciele, zejść do najniższego świata, popadając w grzech, tak może ona przebyć drogę powrotną w kierunku absolutu. Do tego celu służyły specjalne rodzaje cnoty: oczyszczające i upodabniające dusze do Boga (uświęcające). Jamblichos dodał do nich cnoty kontemplacyjne i paradygmatyczne. Syntezę etyki neoplatońskiej dał
Proklos
w nauce o Erosie, Prawdzie i Wierze. Eros - miłość do wyższego bytu - przygotowuje do poznawania Prawdy, Prawda doprowadza duszę do Wiary, a Wiara kończy wszelkie poznanie: dusza staje się pochłonięta przez to, co najdoskonalsze i w tym stanie spoczywa w milczeniu. To jest kres wszelkiego wysiłku i wszelkiego poznania.
Źródła
- Giovanni Reale Historia filozofii starożytnej, tom I - V, RW KUL, Lublin 1999.
- M. Bilolo, Fondements Thébains de la Philosophie de Plotin l'Égyptien, Kinshasa-Munich-Paris: Publications Universitaires de Plotin, 2007.
Zobacz też